Η ερώτηση που προβάλλει είναι: Τι είναι τελικά η νηστεία; Και μία άλλη εξίσου σημαντική ερώτηση: Να κάνω νηστεία, αφού δεν μπορώ να κόψω τα πάθη και τις αμαρτίες μου;
Με όσα ξέρω αλλά κυρίως με όσα έμαθα στον Ιερό Άθωνα, θα προσπαθήσω να ψελλίσω λίγες σκέψεις. Είμαι σίγουρος για το ότι άλλοι αδελφοί και πνευματικοί πατέρες ξέρουν αλλά και εφαρμόζουν πολύ περισσότερα.
Τι είναι νηστεία; Είναι αποχή τροφών. Δεν τρώω και δεν πίνω κάποιες συγκεκριμένες τροφές.
Ωραία. Αλλά αυτό γίνεται και στην δίαιτα. Και εκεί ο γιατρός απαγορεύει να φάμε διάφορες τροφές. Σωστά. Συνεπώς υπάρχουν κοινά ανάμεσα στην νηστεία και στην δίαιτα.
Υπάρχει όμως και η διαφορά. Η δίαιτα είναι σεβαστή και επιβάλλεται για ιατρικούς λόγους από τους γιατρούς για το υλικό και ευλογημένο, για το πλασμένο από τα χέρια του Θεού, σώμα μας.
Η νηστεία είναι εντολή του ίδιου του αγίου Θεού. Ο Χριστός νήστευε.
Η νηστεία είναι απόδειξη ότι αγαπώ τον Θεό. Η νηστεία είναι δείγμα γιά το ότι περιμένω τον Θεό. Δεν στερούμαι τις τροφές, αφού με γεμίζει η αγάπη του Θεού και η προσευχή.
Ποιός ερωτευμένος δεν κάνει θυσίες, πολλές φορές αμέτρητες, όταν αγαπάει και περιμένει τον έρωτά του; Ποιος δεν πονάει όταν αγαπάει;
Ε, λοιπόν, το ίδιο είναι και στην πνευματική ζωή. Ο έρωτας της ψυχής είναι ο Χριστός. Αξίζει δηλαδή να αγωνίζεται η ψυχή, περιμένοντας, νηστεύοντας, με ταλαιπωρία πολλές φορές και κόπο, για να φανερώσει στον Χριστό ότι τον περιμένει, επειδή τον αγαπάει.
Και ενώ η δίαιτα δεν ωφελεί ψυχικά τον άνθρωπο, η νηστεία τον ωφελεί πάρα πολύ και σωματικά. Αποχή από παχυντικές τροφές είναι ότι καλύτερο για το σώμα.
Και επί πλέον, η νηστεία είναι μία παραδοσιακή μέθοδος ζωής. Σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, οι άνθρωποι, για μεγάλα χρονικά διαστήματα, εφαρμόζουν την αποχή από τροφές.
Γιατί τότε, και εμείς που πιστεύουμε στον αληθινό Θεό, που ζούμε μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, που είμαστε βαπτισμένοι στην αγία κολυμβήθρα, που είμαστε το σώμα του Χριστού, να μην εφαρμόσουμε για ένα διάστημα την νηστεία; Για να απαλλαγούμε από τα βλαβερά, για να στερηθούμε τα νόστιμα αλλά επιβλαβή, να δείξουμε ότι αγαπούμε τον Χριστό και τον περιμένουμε.
Και τώρα η δεύτερη ερώτηση. Αξίζει να κρατάω την νηστεία, όταν δεν εγκρατεύομαι από τα άλλα;
Μα, και βέβαια αξίζει.
Αξίζει, γιατί δείχνει ότι έχω διάθεση αγώνα, αλλά ακόμα δεν κατάφερα να κόψω όλα τα επιβλαβή.
Αξίζει, γιατί καλλιεργώ μέσα μου την ελπίδα ότι με τον λίγο αυτόν αγώνα μου, έστω και σιγά σιγά, θα με δει ο Θεός και θα με λυπηθεί και θα με βοηθήσει να νικήσω και τα άλλα επιβλαβή και βλαβερά για την ψυχή μου.
Εξάλλου, δεν είμαστε όλοι πρωταθλητές. Πολλοί αγωνίζονται, λίγοι όμως κάνουν πρωταθλητισμό.
Αξίζει, έστω και λίγο και σιγά σιγά να μαθαίνουμε να ζούμε ολιγαρκείς.
Και αξίζει πολύ, να ελπίζουμε στο ότι ο Χριστός μας βλέπει και ακούει τον μικρό μας στεναγμό.
"Ένας άγιος είναι φαινόμενο εξαιρετικά πολύτιμο για όλη την ανθρωπότητα. Οι άγιοι μέσα από το γεγονός της ύπαρξής τους στον κόσμο, έστω και αφανούς στον κόσμο αλλά φανερής στον Θεό, φέρνουν στη γη πάνω σε όλη την ανθρωπότητα την ευλογία του Θεού.
Ο κόσμος στέκεται με τις προσευχές των Αγίων και όταν εξασθενήσει η προσευχή τότε θα απολεσθεί.
Ο Άγιος Βαρσανούφιος μαρτυρεί ότι στην εποχή του η προσευχή τριών ανδρών συγκρατούσε τον κόσμο από την καταστροφή.
Χάρη στους άγνωστους στον κόσμο αγίους μεταβάλλεται η ροή των ιστορικών και κοσμικών γεγονότων.
Κατά συνέπεια κάθε άγιος είναι φαινόμενο κοσμικού χαρακτήρα, η σπουδαιότητα του οποίου εξέρχεται από τα όρια της επίγειας Ιστορίας και εκτείνεται στον κόσμο της αιωνιότητας.
Οι άγιοι είναι το αλάτι της γης, η έννοια της ύπαρξης της, ο καρπός χάριν του οποίου η γη φυλάσσεται.
Και όταν η γη παύσει να γεννά αγίους τότε θα αφαιρεθεί από αυτήν η δύναμη, που συγκρατεί τον κόσμο από την καταστροφή.
Ο Γέροντας Σιλουανός θεωρούσε τις πνευματικές καταστάσεις ως εξαιρετικά μεγάλες εξαιτίας της αιώνιας οντολογικής τους σπουδαιότητας.
Την προσευχή για τους εχθρούς και για όλο τον κόσμο αισθανόταν ως αιώνια ζωή, ως θεία ενέργεια στην ψυχή του ανθρώπου, ως άκτιστη χάρη και δωρεά του Αγίου Πνεύματος.
Και μέχρις ότου ο κόσμος θα δέχεται αυτό το δώρο θα εξασφαλίζει την ύπαρξή του. Όταν όμως σε όλο το πλήθος των ανθρώπων δεν απομείνουν πάνω στη γη έστω και λίγοι φορείς της χάρης αυτής τότε θα έρθει το τέλος της γήινης ιστορίας στην έξαψη μιας γενικής συμπλοκής και καμιά ανθρώπινη επιστήμη ή πολιτισμός δεν θα μπορέσει να αποτρέψει την καταστροφή αυτή.
Η καθημερινή πείρα μας βεβαιώνει ότι ακόμα και άνθρωποι που αποδέχονται την εντολή του Χριστού περί αγάπης των εχθρών δεν την πραγματοποιούν στη ζωή τους.
Γιατί; Κυρίως γιατί είναι αδύνατο να αγαπούμε τους εχθρούς χωρίς τη χάρη. Αν όμως οι άνθρωποι, κατανοώντας πως αυτό ξεπερνά τις φυσικές τους δυνάμεις ζητούσαν από τον Θεό, όπως λέει ο Γέροντας Σιλουανός, τη βοήθεια της χάριτος τότε αναμφίβολα θα λάβαιναν αυτό το δώρο.
Δυστυχώς επικρατεί το αντίθετο φαινόμενο. Όχι μόνο οι άπιστοι αλλά και αυτοί που ομολογούν πως είναι χριστιανοί φοβούνται να ενεργούν σύμφωνα με την εντολή του Χριστού για την αγάπη προς τους εχθρούς. Υποθέτουν πως αυτό είναι ωφέλιμο μόνο για τους εχθρούς. Νομίζουν ότι οι εχθροί θα επωφεληθούν από την ἁδυναμία" τους και θα απαντήσουν στην αγάπη με μίσος και εκβιασμό και τότε θα επικρατήσει το κακό, του οποίου προσωποποίηση είναι ο εχθρός.
Η σκέψη περί αδυναμίας του Χριστιανισμού είναι εσφαλμένη. Οι άγιοι κατέχουν αρκετή δύναμη για να κυριαρχούν επί των ανθρώπων επί των μαζών αλλά βαδίζουν στην αντίθετη οδό.
Υποδουλώνονται στον αδελφό κι έτσι κερδίζουν για τον εαυτό τους τέτοια αγάπη η οποία είναι άφθαρτη στην ουσία της. Σ΄αυτόν τον δρόμο νικούν νίκη που μένει στον αιώνα, ενώ η δια της βίας νίκη δεν είναι ποτέ σταθερή και αποτελεί μάλλον όνειδος για την ανθρωπότητα παρά δόξα....
Για πολλά χρόνια η ζωή του Γέροντος ήταν προσευχή για τον κόσμο. Και με τρόπο άγνωστο σε μας η χάρη του Θεού τον πληροφορούσε ότι όσο στον κόσμο υπάρχει τέτοια αγάπη και προσευχή ο Θεός θα διαφυλάττει τον κόσμο.
Όταν όμως εκλείψει εντελώς από προσώπου γης η αγάπη για τους εχθρούς τότε ο κόσμος θα χαθεί στο πυρ μας γενικής σύρραξης!".
ΤΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ
"Είς άγιος είναι φαινόμενον εξόχως πολύτιμον δι’ όλην την ανθρωπότητα. Οι άγιοι, δια του γεγονότος της υπάρξεως αυτών, έστω και αφανούς εις τον κόσμον αλλά φανεράς εις τον Θεόν, επιφέρουν επί της γης εφ’ όλης της ανθρωπότητος, πλουσίαν την ευλογίαν του Θεού.
«Ο κόσμος ίσταται δια των προσευχών των Αγίων, και όταν εξασθενήση η προσευχή τότε ο κόσμος θα απολεσθή …» }295}
Ο Άγιος Βαρσανούφιος μαρτυρεί ότι επί της εποχής αυτού η προσευχή τριών ανδρών συνεκράτει τον κόσμον εκ της καταστροφής. Χάρις εις τους αγνώστους εις τον κόσμον αγίους μεταβάλλεται η ροή των ιστορικών έτι δε και των κοσμικών γεγονότων. Ως εκ τούτου έκαστος άγιος είναι φαινόμενον κοσμικού χαρακτήρος η σπουδαιότης του οποίου εξέρχεται των ορίων της επιγείου ιστορίας και εκτείνεται εις τον κόσμον της αιωνιότητος. Οι άγιοι είναι το άλας της γης, η έννοια της υπάρξεως αυτής, ο καρπός χάριν του οποίου φυλάττεται αύτη. Και όταν η γη παύση να γεννά αγίους, τότε θα αρθή απ’ αυτής η δύναμις η συγκρατούσα τον κόσμον εκ της καταστροφής.
… εκείνος (Σιλουανός) εθεώρει τας πνευματικάς καταστάσεις ως εξόχως μεγάλας, ένεκα της αιωνίου οντολογικής αυτών σπουδαιότητος. Την προσευχήν δια τους εχθρούς και δι’ όλον τον κόσμον ησθάνετο ως αιωνίαν ζωήν, ως Θείαν ενέργειαν εν τη ψυχή }296} του ανθρώπου, ως άκτιστον χάριν και δωρεάν του Αγίου Πνεύματος. Και έως ότου θα αποδέχηται ο κόσμος το δώρον τούτο θα υφίσταται· όταν όμως εις όλον το πλήθος των ανθρώπων δεν απομείνουν επί της γης έστω και ολίγοι φορείς της χάριτος ταύτης τότε θα λάβη πέρας η γηΐνη ιστορία εν τη εξάψει της γενικής συμπλοκής και ουδεμία ανθρωπίνη επιστήμη ή πολιτισμός θα προλάβουν τον όλεθρον τούτον.
Η καθ’ ημέραν πείρα βεβαιοί ημάς ότι εισέτι και άνθρωποι αποδεχόμενοι εκ ψυχής την εντολήν του Χριστού περί αγάπης προς τους εχθρούς δεν πραγματοποιούν αυτήν εν τη ζωή. Διατί; Κυρίως διότι είναι αδύνατον να αγαπώμεν τους εχθρούς άνευ της χάριτος. Εάν όμως οι άνθρωποι αντιλαμβανόμενοι ότι τούτο υπερβαίνει τας φυσικάς αυτών δυνάμεις εζήτουν ως 79
λέγει ο Γέρων παρά του Θεού την βοήθειαν της χάριτος τότε αναμφιβόλως θα ελάμβανον το δώρον τούτο.
Δυστυχώς κυριαρχεί το αντίθετον φαινόμενον, τουτέστιν ουχί μόνον οι άπιστοι αλλά και οι ομολογούντες εαυτούς χριστιανούς φοβούνται να ενεργούν κατά την εντολήν του Χριστού περί της αγάπης προς τους εχθρούς. Υποθέτουν ότι τούτο είναι επωφελές μόνον δια τους εχθρούς. Οι εχθροί οίτινες δια του μέλανος πρίσματος του μίσους παρουσιάζονται συνήθως ως μη έχοντες εν εαυτοίς ουδέν καλόν θα επωφεληθούν ως νομίζουν της «αδυναμίας» αυτών και θα απαντήσουν εις την αγάπην δια μίσους και εκβιασμού και τότε θα θριαμβεύση το κακόν, προσωποποίησις του οποίου εν γένει είναι ο εχθρός.
Η σκέψις περί «αδυναμίας» του Χριστιανισμού είναι βαθέως εσφαλμένη. Οι άγιοι κατέχουν δύναμιν αρκετήν δια να κυριαρχούν επί τω ανθρώπων, επί των μαζών αλλά πορεύονται την αντίθετον οδόν. Υποδουλούνται εις τον αδελφόν, και ούτως αποκτούν δι’ εαυτούς τοιαύτην αγάπην ήτις κατά την ουσίαν αυτής είναι }297} άφθαρτος. Επ’ αυτής της οδού νικούν νίκην ήτις μένει εις τους αιώνας, ενώ η δια της βίας νίκη ουδέποτε είναι σταθερά και κατά το είδος αυτής αποτελεί μάλλον όνειδος της ανθρωπότητος παρά δόξαν αυτής.
Οι άνθρωποι φοβούνται να ριφθούν εις το πυρ εκείνο όπερ έφερεν επί της γης ο Κύριος. Φοβούνται να «καταναλωθούν» εν αυτώ και να «απολέσουν» την ψυχήν αυτών.
Επί πολλά έτη η ζωή του Γέροντος ήτο προσευχή δια τον κόσμον· και δι’ αγνώστου εις ημάς τρόπου η χάρις του Θεού επληροφόρει αυτόν ότι άχρις ου εν τω κόσμω υπάρχει τοιαύτη αγάπη και προσευχή ο κόσμος θα }298} διαφυλάττηται υπό του Θεού αλλ’ όταν εκλείψη εντελώς από του προσώπου της γης η αγάπη προς τους εχθρούς τότε ο κόσμος θα απολεσθή εν τω πυρί της γενικής συρράξεως".-
"Για να αναγνωρίσουμε τις δωρεές που προέρχονται από τον Θεό, Αυτός μετά την επίσκεψή Του μας εγκαταλείπει προσωρινά. Παράδοξη εντύπωση προξενεί η Θεοεγκατάλειψις. Στη νεότητά μου υπήρξα ζωγράφος και αυτό το φυσικό χάρισμα έχει μείνει μέσα μου. Συνέβαινε να εξαντλούμαι να μην έχω δυνάμεις για εργασία ούτε έμπνευση. Γνώριζα όμως ότι το χάρισμα αυτό είναι φύσις μου.
Όταν όμως ο Θεός μας εγκαταλείπει έχουμε την αίσθηση ενός κενού στην ύπαρξή μας. Και δεν γνωρίζει η ψυχή εάν θα επιστρέψει ο Απελθών (Κύριος). Εκείνος κρύφτηκε, εγώ δε εγκαταλείφτηκα κενός. άδειος. Και ζω το φοβερό αυτό κενό ως θάνατο.
*Με τον ερχομό του Θεού σε μένα, μού φανερώθηκε κάτι το θαυμαστό, μια γλυκύτητα στην καρδιά μου που ξεπερνούσε και την πιο τολμηρή φαντασία.
Και να που βρίσκομαι πάλι σε εκείνη την κατάσταση, η οποία τότε μου φαινόταν φυσική και ικανοποιητική τώρα όμως μου προξενεί φρίκη και μου εμφανίζεται ζωώδης και κτηνώδης.
Εισήλθα στον οίκο του μεγάλου βασιλέως, γνώρισα ότι είμαι συγγενής του αλλά πάλι είμαι ένας επαίτης χωρίς εστία, ένας άστεγος ζητιάνος. Όμως με την εναλλαγή των καταστάσεων θα γνωρίσουμε τη διαφορά μεταξύ των φυσικών χαρισμάτων κι εκείνων που προέρχονται από την άνωθεν θεία ευλογία. Με την προσευχή της μετανοίας αξιώθηκα την πρώτη επίσκεψη του Κυρίου. Αλλά και με την προσευχή -την ένθερμη όμως - ελπίζω πως θα επανέλθη Αυτός.
Και πράγματι Εκείνος έρχεται συχνά και μάλιστα μεταβάλλει συνήθως ο Ίδιος τον τρόπο του ερχομού Του. Έτσι αδιάκοπα εμπλουτίζομαι από τις επισκέψεις αυτές σε επίπεδο πνευματικό. Άλλοτε με δοκιμασίες άλλοτε με χαρά εγώ προοδεύω. Αυξάνεται η ικανότητά μου να παραμείνω μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στην σφαίρα που πριν μου ήταν άγνωστη.
*Κράτα σταθερά τον νου σου στον Θεό και θα έλθει η στιγμή κατά την οποία το αθάνατο πνεύμα θα αγγίξει την καρδιά.
Ω, η επαφή αυτή του Αγίου των Αγίων. Είναι αδύνατο να συγκριθεί με οτιδήποτε άλλο. Αρπάζει το πνεύμα μας στο χώρο του ακτίστου Είναι. Διαπερνά την καρδιά με αγάπη διαφορετική από εκείνη που εννοείται με αυτή τη λέξη. Το φως αυτής της αγάπης διασκορπίζεται σε όλη την κτίση προς όλο τον κόσμο των ανθρώπων. Η αγάπη αυτή γίνεται αισθητή από τη φυσική καρδιά αλλά στο είδος της είναι πνευματική, άκτιστη επειδή πηγάζει από τον Θεό.
*Το ζωοποιό Πνεύμα του Θεού μας επισκέπτεται όταν εμείς βρισκόμαστε σε κατάσταση ταπεινού ανοίγματος προς Αυτόν.
Δεν παραβιάζει την ελευθερία μας και μας περιβάλλει με τόση ιλαρότητα, ώστε μπορεί προς στιγμή να μην το παρατηρήσουμε. Δεν πρέπει να περιμένουμε ότι ο Θεός θα εισβάλει μέσα μας με τη βία χωρίς τη δική μας συγκατάθεση. Ω όχι. Σέβεται τον άνθρωπο, ταπεινώνεται ενώπιόν του. Η Αγάπη του είναι ταπεινή.
Αγαπά όχι αφ΄υψηλού αλλά, όπως η στοργική μητέρα το βρέφος της που πάσχει. Όταν ανοίγουμε την καρδιά μας σε αυτό τότε επικρατεί το δυνατό αίσθημα ότι αυτό είναι οικείο, προσφιλές και η ψυχή προσπίπτει με θαυμασμό και ταπεινή αγάπη ενώπιόν του. Η θεία αγάπη που είναι ο βαθύτερος χαρακτήρας της αιωνιότητας δε γίνεται να μην πάσχει σε αυτό τον κόσμο.
Στη καρδιά που έχει γίνει απαλή με την άσκηση και την επίσκεψη της χάριτος δίνεται συχνά να βιώσει έστω και ένα μέρος από την αγάπη του Χριστού, που περιβάλλει όλη την κτίση με ατέλειωτη συμπάθεια για κάθε τι ζωντανό.
Τώρα είμαι αιχμάλωτος Χριστού του Θεού. Γνώρισα τον εαυτό μου που έλαβε κλήση εκ του μηδενός. Κατά τη φύση του ο άνθρωπος είναι μηδαμινός. Παρά ταύτα όμως αναμένουμε από τον Θεό συμπάθεια και σεβασμό. Και ξαφνικά ο Παντοδύναμος αποκαλύπτεται σε μας με την απερίγραπτη ταπείνωσή Του.
Αυτή η όραση (του Θεού) φέρνει κατάνυξη στην ψυχή και κατάπληξη στον νου. Αυθόρμητα κλίνουμε το γόνατο ενώπιον Αυτού. Όσο δε κι αν αγωνιζόμαστε να μοιάσουμε σε Αυτόν με ταπείνωση βλέπουμε ότι είμαστε ανίσχυροι να φτάσουμε το απόλυτόν Του.
*Η ταπείνωση του Χριστού είναι δύναμη που νικάει τα πάντα...".
Στην προς Εφεσίους επιστολή του ο Απ. Παύλος συμβουλεύει να προσευχόμαστε πάντοτε εν πνεύματι σε κάθε προσευχή και δέηση. Ο ίδιος στην προς Κορινθίους επιστολή λέει: "Εάν προσεύχομαι με τη γλώσσα, το πνεύμα μου προσεύχεται αλλά ο νους μου είναι άκαρπος".
Η λέξη <πνεύμα> στην Αγία Γραφή εξηγείται από τους πατέρες με διάφορους τρόπους. Άλλοτε εννοούν την πνοή, άλλοτε την ψυχή, άλλοτε τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος, τις αρετές ή τις κακίες (π.χ. πνεύμα αγάπης ή πνεύμα σοφίας ή πνεύμα αργολογίας).
Άλλοτε με τη λέξη <πνεύμα> οι πατέρες εννοούν τον νου, όπως ο ίδιος Απόστολος γράφει: "Να ανανεώνεστε με το πνεύμα του νου σας". Η διδασκαλία του προς τους Εφεσίους να προσεύχονται εν πνεύματι προϋποθέτει τον νου, που οφείλει ο προσευχόμενος άνθρωπος να τον κατευθύνει προς τον Θεό.
Όταν απευθύνεται στους Κορινθίους με τη λέξη "πνεύμα" είναι σαν να τους λέει: "Τι ωφέλεια έχετε αν προσεύχεσθε μόνο με τη φωνή, ενώ ο νους σας δεν παρακολουθεί την προσευχή αλλά περιπλανιέται εδώ κι εκεί; Ποιο το όφελος η γλώσσα να λέει πολλά αλλά ο νους να μην τα προσέχει; Ποιο το όφελος να ψάλεις με όλη τη δύναμη του λάρυγγα αλλά ο νους σου να μην στοχάζεται τον Θεό και να ξεγλιστράει εδώ κι εκεί με τις σκέψεις του;Τέτοια προσευχή δεν σου φέρνει καμία ωφέλεια, δεν εισακούεται από τον Θεό και μένει άκαρπος". Πολύ ωραία είπε ο Άγιος Κυπριανός: "Πώς θέλεις να σε ακούσει ο Θεός, αφού εσύ ο ίδιος δεν ακούς τον εαυτό σου; Θέλεις να σε θυμάται ο Θεός, όταν προσεύχεσαι, ενώ εσύ δεν θυμάσαι τον ίδιο τον εαυτό σου;".
Ο Απ. Παύλος προσφέρει τον εαυτό του ως παράδειγμα λέγοντας: "Εγώ προσεύχομαι εν πνεύματι προσεύχομαι και με τον νου. Ψάλλω εν πνεύματι ψάλλω και με τον νου". Δηλαδή, θέλει να πει πώς όταν προσεύχομαι ή ψάλλω με τη φωνή και τη γλώσσα μου προσεύχομαι και με τον νου μου.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄
ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΛΛΑ ΣΥΧΝΑ ΕΚΤΕΛΟΥΜΕΝΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΕΙΝΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΩΦΕΛΙΜΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΤΕΤΑΜΕΝΗ.
"Από πεπειραμένους στη θεοσέβεια πατέρες έχω πληροφορηθεί σχετικά με την προσευχή που γίνεται στον νου και στην καρδιά. Λένε πως θερμότερη και ωφελιμότερη είναι η σύντομη αλλά συχνή προσευχή και όχι η παρατεταμένη.
Βέβαια και η παρατεταμένη είναι πολύ ωφέλιμη αλλά μόνο για τους προχωρημένους στην τελειότητα κι όχι για τους αρχάριους.
Στην παρατεταμένη προσευχή ο νους του ανθρώπου, που δεν είναι εξοικειωμένος ακόμη με την προσευχή δεν μπορεί να μείνει για πολύ ενώπιον του Θεού αλλά συνήθως νικιέται από την αδυναμία της αστάθειας, αφαιρείται από εξωτερικές εντυπώσεις και φανταστικές εικόνες των πραγμάτων κι έτσι η θερμότητα του πνεύματός του υποβαθμίζεται και διασκορπίζεται. Αυτή η προσευχή είναι αδύναμη πλέον, όπως συμβαίνει στις εκκλησιαστικές συνάξεις και ψαλμωδίες αλλά και στις μακροσκελείς αναγνώσεις του κανόνος των μοναχών.
Όμως η σύντομη και συχνή προσευχή είναι περισσότερο σταθερή, επειδή ο νους εμβαθύνει στον Θεό και μπορεί κανείς να εκτελεί τη σύντομη προσευχή του με μεγαλύτερη θέρμη.
Γι΄αυτό ο Κύριος συνιστά:¨Προσευχόμενοι δε μη βατολογήσητε".
Και ο Ιωάννης της Κλίμακος λέει: "Μην επιχειρείς να λέγεις πολλά για να μην σκορπά ο νους σε αναζήτηση λέξεων. Μόνο μία λέξη του τελώνου προσείλκυσε το έλεος του Θεού και μόνο μία λέξη του ληστού πιστεύσαντος τον έσωσε. Η πολυλογία στην προσευχή διασκορπίζει τον νου σε ρεμβασμούς, ενώ η ολιγολογία οδηγεί στην περισυλλογή του νου".
Έτσι λοιπόν η συχνή προσευχή σου ας είναι σύντομος κι ας μην πολλαπλασιάζεται, όπως διδάσκουν οι άγιοι πατέρες. Ο Θεοφύλακτος Βουλγαρίας έγραψε: "Δεν αρμόζει να μακρύνει κανείς την προσευχή με πολυλογίες αλλά προτιμότερο είναι να προσεύχεται κανείς ολιγολόγως και αδιαλείπτως". Και ο ιερός Χρυσόστομος γράφει: "Όποιος περιττολογεί στις προσευχές του αργολογεί".
"89. Κάποτε ένας προσκυνητής στο Άγιο Όρος έθεσε σε πολλούς γέροντες το
ερώτημα: «Τι είναι σπουδαιότερο στη ζωή
μας»; Όλοι του απαντούσαν: «Είναι η αγάπη του Θεού· ν’ αγαπάς τον Θεό
και τον πλησίον σου».
Σκέφθηκε: «Δεν έχω αγάπη ούτε για προσευχή, ούτε
για τον Θεό, ούτε για τους άλλους. Τι να κάνω;».
Και ύστερα μόνος του
αποφάσισε: «Θα ενεργώ σαν να είχα αυτή την αγάπη». Τριάντα χρόνια
αργότερα το Άγιο Πνεύμα του έδωσε τη χάρη της Αγάπης. }041}
90. Αναπόφευκτα θα περάσουμε ώρες, εβδομάδες, χρόνια που θα ζούμε χωρίς
να αισθανόμαστε την ενέργεια του Πνεύματος μέσα μας. Πρόκειται για σημαντικές
περιόδους, κατά τις οποίες έχουμε την ευκαιρία να φανερώσουμε την πιστότητα της
αγάπης μας για τον Χριστό.
Έστω και αν δεν αισθανόμαστε την ενέργεια της
χάριτος οφείλουμε να ζούμε σαν να ήταν το Πνεύμα μαζί μας. …
Είναι συνεπώς
ανώφελο να βιαζόμαστε.
91. Στην αρχή η χάρη μας διδάσκει, προκαλεί μέσα μας κινήσεις σύμφωνα με
το πνεύμα των εντολών του Ευαγγελίου. Όλα είναι εύκολα. … Στο ερώτημα, «πώς να
ζήσουμε χωρίς τη χάρη;», απαντούμε: Πρέπει να συνεχίσουμε να ενεργούμε σαν
να ήταν το Άγιο Πνεύμα μαζί μας, να προσπαθούμε να μένουμε στην ίδια μορφή
ζωής που με τη χάρη αποκτήσαμε για ορισμένη συμπεριφορά απέναντι }042} στον
αδελφό και την αδελφή μας.
Οφείλουμε να ασκούμε βία στον εαυτό μας. Το
ίδιο ισχύει και για την προσευχή. … Όταν μας εγκαταλείπει το Πνεύμα, πρέπει
να προσπαθούμε να προσευχόμαστε όπως πριν, όταν είχαμε τη χάρη: με όλο το
είναι μας, με όλη την καρδιά μας, με όλη τη διάνοιά μας, και ακόμη με όλο το
σώμα μας.
93. Πώς πρέπει να ζήσουμε για να αποφύγουμε την πλάνη; Όταν στην οδυνηρή
κατάσταση όλου του είναι μας … πάσχουμε για να μη αμαρτήσουμε, δεν πρέπει να
νομίζουμε ότι μετέχουμε στα παθήματα του Χριστού. … Η οδός μας είναι να
ταπεινωνόμαστε, να προχωρούμε διαρκώς }044} προς τα κάτω.Μόνο ο Θεός μπορεί να
μας υψώσει και να μας δοξάσει.\
94. Δεν μπορούμε να ζήσουμε χριστιανικά χωρίς έμπνευση.
95. Το σημαντικότερο τώρα είναι να εμπνέει ο Θεός τον αγώνα σας για τη
σωτηρία. Όταν δίνεται η έμπνευση, όλη η ζωή γεμίζει με φως και χαρά. Δεν
παρατηρούμε πια τις λεπτομέρειες.
96. Δεν μπορούμε να θεωθούμε με την άσκησή μας. Η θέωση ενεργείται με
την ενοίκηση του Θεού μέσα μας και όχι με τις δικές μας ικανότητες. Η φαντασία
αποτελεί εδώ μεγάλο κίνδυνο...
99. Πώς να βρούμε διέξοδο στην καθημερινή ζωή μας; Πώς να οικοδομήσουμε
τη σωτηρία μας; Χωρίς το θείο δώρο της ελευθερίας δεν υπάρχουμε, αλλά η
ελευθερία αυτή μας ξεπερνά. Είναι απαραίτητη, αλλά δεν μπορούμε να την
κατανοήσουμε ούτε να την αντέξουμε. Πώς να ζήσουμε; Η ορθόδοξη ασκητική μας
δίνει απάντηση. Με αυτήν αρχίζουμε να ζούμε με συναίσθηση των ορίων μας και το
φόβο του Θεού.
100. Για να μη χάσετε την ευλογία που σας έδωσε ο Θεός αγωνισθείτε ν’
αφομοιώνετε κάθε σκέψη που σας εμπνέει και να διώχνετε κάθε λογισμό που σας
φονεύει.
101. Πώς να καθαρίσουμε τη φύση μας από κάθε ίχνος του προπατορικού
αμαρτήματος; Αυτή είναι η έννοια της ασκητικής ζωής. Έξω από αυτή δεν υπάρχει
σωτηρία.
102. Πολλά πνεύματα είναι ισχυρότερα από μας. Αν είμαστε όμως με τον
Χριστό, θα κατορθώσουμε να τα νικήσουμε.
103. Οι εξωτερικές εκδηλώσεις της ασκήσεως όπως είναι }046} η τήρηση των
νηστειών δεν αρκούν. Οφείλουμε να αναγεννηθούμε εκ θεμελίων.
104. Πώς να μη φοβούμαστε τη Μεγάλη Τεσσαροκοστή; … Αν δεχθούμε αυτήν
την αποχή από την τροφή με εμπνευσμένη προσευχή όχι μόνο ο οργανισμός μας θα
την αντέξει εύκολα, αλλά και πολλές αρρώστιες θα θεραπευθούν. }047}
122. Ας φυλάξουμε την προσοχή αυτή που διατηρεί το σώμα μας σε συνεχή
ένταση. Χάρη στην ένταση αυτή, ακόμη και στον ύπνο, μπορούμε να έχουμε στο νου
τον σκοπό της ζωής μας. Η προσευχή μπορεί να εισδύσει ως εκείνο που ονομάζουν οι
ψυχολόγοι υποσυνείδητο.
Ένας αληθινός ασκητής ελέγχει πάντοτε τον εαυτό του,
ακόμη και στον ύπνο. Αν αναδυθούν κακοί λογισμοί, εγείρεται και προσεύχεται.
Έτσι σιγά – σιγά η συνείδηση θα φωτίσει όλα όσα κάνουμε στην καθημερινή μας
ζωή. }053}".
Να σου πω κι ένα περιστατικό που μας συνέβη, όπου αν δεν είχε χάρισμα ο Γέροντας (Ιωσήφ ο Ησυχαστής), λίγο έλειψε να μας φάει (ο μισόκαλος) ένα καλογέρι μέσα από τα χέρια μας.
Εκεί στον Άη- Βασίλη κοινοβίασε σ΄εμάς ένας βλάχος ο "πάτερ Γιάννης" πολύ ευλαβής, αλλά απλός άνθρωπος. Για ένα διάστημα όμως σταμάτησε να λέει τους λογισμούς του στον Γέροντα. Τον φωνάζει ο Γέροντας:
"Δεν έχεις κανένα λογισμό να εξομολογηθείς;".
"Όχι, όχι πολύ καλά είμαι".
Εν τω μεταξύ στην προσευχή ο Γέροντας αισθανόταν μεγάλην ανησυχίαν για τον πάτερ Γιάννην. Μια φωνή τούλεγε ότι ο πάτερ Γιάννης δεν είναι καλά. Μου λέει λοιπόν ο Γέροντας:
"Φώναξε γρήγορα τον πάτερ Γιάννη". Τον φωνάζω.
Έρχεται και του λέει ο Γέροντας αυστηρά:
"Θέλω να μου εξομολογηθείς τους λογισμούς σου".
"Μα Γέροντα δεν έχω τίποτε...".
Ο Γέροντας τον στρίμωξε: "δεν θα φύγεις, αν δεν εξομολογηθείς".
Τότε αναγκάστηκε να αρχίσει και να λέει μασημένα:
Ευλόγησον Γέροντα αλλά έχω εντολή από τον άγγελό μου να μην πω σε κανέναν τίποτα. Να, με την ευχή σου αξιώθηκα τον τελευταίον καιρό και προσεύχομαι με τον άγγελό μου μαζί. Αλλά αφού με ανάγκασες ευκαιρία είναι να σχωρεθούμε για ότι τυχόν σου έφταιξα, διότι συμφωνήσαμε αύριο βράδυ να κατεβούμε μαζί στον παπα-Ματθαίον, να κοινωνήσω και μετά θα κατέβη ο προφήτης Ηλίας να παραλάβει με πύρινο άρμα την ψυχή μου".
Μόλις τον άκουσε ο Γέροντας του δίνει έναν μπάτσον πάνε και τα άρματα παν κι οι αναβάτες.
"Βρε πλανεμένε - του λέει- σ΄έβαλε ο μισόκαλος στο χέρι να σε ρίξει από κανέναν κρημνόν να πας εις την κόλασιν κι εσύ δεν μιλάς;".
"Μα Γέροντα είναι δυνατόν;".
"Περίμενε και θα δης αν είναι δυνατόν".
Το ίδιο βράδυ, την ώρα που είχε την επίσκεψη του "αγγέλου" να σου και του φανερώνεται - αυτήν την φορά όμως όχι μετασχηματισμένος σε άγγελον - αλλά πραγματικός ο πονηρός με κέρατα και του λέει αγριεμένα:
"Δεν σου είπα παλιοκαλόγερε να μην πεις το μυστικό μας στον Γέροντα;
Αχ και φθηνά μου την γλύτωσες. Εγώ καλά το κατάστρωσα να σε γκρεμίσω.
Μόλις άκουσε ο πάτερ Γιάννης έφριξε. Έτρεξε αμέσως στον Γέροντα και έπεσε στα πόδια του και τον ευγνωμονούσε.
Βλέπετε πόσος κίνδυνος υπάρχει όταν ο καλόγερος κρύβει τους λογισμούς του;
Μόνη της η προσευχή δεν επαρκεί για τον εξαγνισμό της ψυχής (από τα πάθη). Αυτό που συντρίβει πραγματικά όλα τα πάθη και θεραπεύει τις δυνάμεις της υπάρξεώς μας είναι το πνευματικό πένθος.
Όταν ο άνθρωπος πενθεί οικοιοθελώς, επικαλούμενος τη Χάρη του Θεού, ο νους και η καρδιά του ενοποιούνται. Όλο το είναι του ενοποιείται και είναι σε θέση τώρα να συμμορφωθεί προς τις εντολές του Χριστού.
Για παράδειγμα αυτός που πενθεί καθίσταται ικανός να αγαπήσει καθώς το πνευματικό πένθος είναι η ανταπόκριση της δικής μας αγάπης, στο άγγιγμα της θεϊκής αγάπης.
Σύμφωνα με τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, όταν ο άνθρωπος ανακαλύπτει την οδό του πνευματικού πένθους ακόμα και το σώμα του γίνεται ανάλαφρο μέσω του αγιασμού του. Οι εντολές του Χριστού, οι οποίες μας διδάσκουν την αγάπη προς τον Θεό με όλη τη διάνοια, όλη την καρδιά και όλη τη δύναμή μας εκπληρώνονται. Πώς όμως να αγαπήσουμε τον Θεό με όλη την καρδιά και όλη τη διάνοιά μας όταν ο νους και η καρδιά έχουν διαχωριστεί μεταξύ τους και όλες οι δυνάμεις της ψυχής είναι διασκορπισμένες; Μόνο στην πράξη του πνευματικού πένθους ο νους γίνεται ικανός να κατεβεί και να ενωθεί με την καρδιά ώστε όλο μας το είναι να θεραπευτεί. Και γι΄αυτό το λόγο οι άγιοι πατέρες αξιολογούν το πνευματικό πένθος ως περιεκτική αρετή.
Η πάλη αυτή της καθάρσεως είναι πολύ πλούσια. Διαβάζουμε στο βιβλίο του πατρός Σωφρονίου για τον άγιο Σιλουανό ότι όταν ο άγιος Ιωάννης ο Κολοβός καθαρίστηκε τελικά από τα πάθη προσευχήθηκε να επιστρέψει σε αυτόν μια μικρή γεύση τους επειδή κατάλαβε ότι η πάλη εναντίον τους είχε προσφερθεί στον Θεό ως ευάρεστη θυσία....
Τέλος όταν ο άνθρωπος βρίσκει χάρη ενώπιον του Θεού εξαιτίας της θυσίας που προσφέρει για την κάθαρσή του, ο Θεός τον καλεί σε υψηλότερη θυσία, (δηλαδή) την προσφορά προσευχής για τη σωτηρία όλου του κόσμου, σύμφωνα με την οδό των αγίων. Αυτή είναι η τελειότητα την ομοιώσεως του Θεού μέσα μας. Αυτή είναι η τελειότητα του βασιλείου ιερατεύματος.
Ρωσικό Χειρόγραφο του 1853 μεταφρασμένο στα Ελληνικά
(Διασκευασμένο απόσπασμα)
Λίγοι γνωρίζουν να διεξάγουν τον αγώνα κατά των παθών με τρόπο θεάρεστο και νικηφόρο. Το βιβλίο αυτό διδάσκει τον χριστιανό πώς να αγωνίζεται ώστε ο αγώνας του να στέφεται με νίκες. Επειδή αγωνοθέτης στον πνευματικό αγώνα μας είναι ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, ο οποίος και νικά για μας, δεν υπάρχει άλλος τρόπος παρά να καταφύγουμε σ΄αυτόν για να λυτρωθούμε. Το πώς θα ενωθούμε με τον Χριστόν που υπάρχει μέσα στην καρδιά μας, αυτό ακριβώς μας διδάσκει η ΝΟΕΡΑ ΑΘΛΗΣΙΣ.(385 κεφάλαια).
Ας είναι γνωστό πως για τον χριστιανό αρμόζει με κάθε τρόπο και πάντα να μεριμνά για την ένωσή του με τον Θεό.
Παραδεχτείτε ότι όλα τα επίγεια και αγαπητά (πλούτη, δόξα, σύζυγος και καθετί ωραίο και γλυκύ του κόσμου τούτου) δεν είναι ιδιότητες της ψυχής αλλά ταιριάζουν στη σάρκα, είναι πρόσκαιρα και θα παρέλθουν όλα.
Η ψυχή που είναι αθάνατη, μόνο κοντά στον αιώνιο Θεό βρίσκει ανάπαυση που είναι το ανώτατο αγαθό, το γλυκύτερο, το πιο ωραίο απ΄όλους τους έρωτες. Γιατί από τον Θεό έχει τη φυσική του προέλευση και στον Θεό θα επιστρέψει.
Συνεπώς στη πρόσκαιρη ζωή έχουμε χρέος και ανάγκη να ζητήσουμε επιμελώς την ένωσή μας με τον Θεό για να αξιωθούμε τη μέλλουσα ζωή αιωνίως.
Μαζί του μπορεί να ενωθεί ο καθένας με την εγκάρδια αγάπη. Ο Θεός αγαπά αυτούς που τον αγαπούν, διαθέτει τον εαυτό του σε αυτούς που τον αναζητούν και προσφέρει γλυκύτητα σε αυτόν που θέλει να απολαύσει την αγάπη του.
Για να μπορέσει ο άνθρωπος να διεγείρει στην καρδιά του μια τέτοια θεϊκή αγάπη για την ένωσή του με τον Θεό σε ένα αχώριστο σύνδεσμο αγάπης χρειάζεται να προσεύχεται συχνά ανυψώνοντας τον νου του στον Θεό.
Όπως η συχνή τροφοδοσία της φωτιάς με καυσόξυλα αυξάνει τη φλόγα, έτσι και η συχνή προσευχή διεγείρει στην καρδιά τη Θεία αγάπη, η οποία θα θερμάνει τον εσωτερικό άνθρωπο, θα τον φωτίσει και θα τον διδάξει. Θα του φανερώσει τα κρύφια της σοφίας του Θεού και θα τον εμφανίσει σαν Σεραφείμ να στέκεται με το πνεύμα του ενώπιον του Θεού να τον βλέπει νοερά και να αυξάνει σε πνευματική αγαλλίαση (περιληπτική απόδοση στη νεοελληνική).
------------------------------------------------------------------------------ Από το βιβλίο ΝΟΕΡΑ ΑΘΛΗΣΙΣ
Πριν μερικά χρόνια βρισκόμουν στον Αγιον Όρος και συγκεκριμένα στην μονή Οσίου Γρηγορίου. Την νύχτα ένιωσα μια θλίψη. Σύνηθες για τον ψυχισμό μου, που ωστόσο όμως ήταν πολύ έντονη σε σημείο να στραγγίζει μια μια τις ανάσες ψυχραιμίας μου. Φοβήθηκα πετάχτηκα όρθιος από το κρεβάτι και βγήκα στην αυλή της μονής. Καθώς περιφερόμουν, είδα φίλο ενάρετο ιερομόναχο ο οποίος περνούσε από την αυλή με προορισμό το κελί του. Ήταν ώρα ξεκούρασης.
«Τι κάνεις εδώ» μου λέει τέτοια ώρα;
«Εεε τι να κάνω, φόβος γέροντα» του λέω, «και ταραχή». «Μάλιστα» είπε προβληματισμένος. «Έλα μαζί μου», μονολόγισε και αμέσως έστριψε το κορμί του.
«Που;» του απάντησα γεμάτος απορία. «Ελα, ελα να πάμε κάπου όμορφα».
Με πήρε και αφού περπατήσαμε στους χαμηλά φωτισμένους διαδρόμους της μονής, φτάσαμε σε ένα μικρό εκκλησάκι. Μπήκαμε στο ναό. Κάθισε εδώ μου λέει και περίμενε. Εισήλθε στο ιερό. Σε λιγάκι βγήκε κρατώντας στα χέρια του, μια κάρα. Γονάτισα και εναπόθεσε αυτή επί της κεφαλής μου.
Τον άκουσα που κάτι ψιθύριζε, όπως η μάνα νανουρίσματα στα παιδικά αυτιά μας όταν θέλει να μας ηρεμήσει. Προσευχόταν για μένα. Ίσως να μην υπάρχει πιο αγαπητική πράξη.
Μαλάκωσα. Ειρήνευσα.
«Προσκύνησε» μου λέει. Σηκώνομαι, σκύβω και ασπάζομαι την κάρα. Τι… άρωμα ήταν αυτό Θεέ μου. Τι ευωδία!! Τρύπησε τα ρουθούνια μου. Εισήλθε εντός μου. Φώτισε τον κήπο της καρδιάς μου και δρόσισε την ξεραΐλα της θλίψης. Όλα έγιναν αλλιώς. Χαμογέλασα. Σημείο της παρουσίας του Θεού. Ήταν η κάρα της Αγ. Αναστασίας της Ρωμαίας που γιορτάζει στις 29 Οκτωβρίου. Αύριο δηλαδή και την θυμήθηκα. Καθώς θυμήθηκα και κάτι άλλο, ότι υπάρχουν πολλά όμορφα αρώματα μα σαν εκείνο της αγιότητας δεν υπάρχει…
