Mνήμη πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη

Του Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Μεταλληνού
Καθηγητού της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Ένας από τους μεγαλυτέρους ορθοδόξους θεολόγους του 20ου αιώνος και ανακαινιστής της θεολογίας μας, με την επιστροφή της στην γνησιότητα της αγιοπατερικής παραδόσεως, ο πρωτοπρεσβύτερος π. Ιωάννης Ρωμανίδης, προπέμπεται από όλους μας, φίλους, συνεργάτες και μαθητές του, στην αιώνια και αληθινή Πατρίδα μας. Εκ μέρους του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Προέδρου του κ. Δημ. Γόνη, έχω την τιμή να καταθέσω λίγα λόγια, αγάπης, σεβασμού και τιμής εις τον Μεγάλον Συνάδελφο, που οδεύει «εις τα άνω βασίλεια».

Ο ίδιος ο εκλιπών έχει σημειώσει σε μία από τις σπάνιες αυτοπαρουσιάσεις του τα εξής: «Οι γονείς μου ήσαν από την Ρωμαϊκήν Καστρόπολιν της Αραβησσού της Καππαδοκίας, όπου εγεννήθη ο Ρωμαίος αυτοκράτωρ Μαυρίκιος (582-602), ο οποίος διώρισεν ως Πάπαν της Ρώμης τον Άγιον Γρηγόριον τον Μέγαν (590-604) και ο οποίος με την σειράν του διώρισεν ως πρώτον αρχιεπίσκοπον του Καντέρμπουρι τον Αυγουστίνον (597-604). Γεννήθηκα εις τον Πειραιά, τας 2.3.1927 [...] Έφυγα από την Ελλάδα και μετηνάστευσα εις την Αμερικήν, εις τας 15 Μαΐου 1927 (εις ηλικίαν 72 ημερών), με τους γονείς μου και εμεγάλωσα εις την πόλιν της Νέας Υόρκης εις το Manhattan, εις την 46ην Οδόν, μεταξύ της 2ας και της 3ης Λεωφόρου. Είμαι απόφοιτος του Ελληνικού Κολλεγίου Brookline Μασσαχουσέτης, της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Yale, Διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Harvard (School of Arts and Sciences), Ομότιμος Καθηγητής, της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Επισκέπτης Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού του Πανεπιστημίου του Balamand του Λιβάνου από το 1970».

Θα προσθέσουμε σ’ αυτά ότι σπούδασε ακόμη στο Ρωσικό Σεμινάριο του Αγίου Βλαδιμήρου της Ν. Υόρκης, στο επίσης Ρωσικό Ινστιτούτο του Αγίου Σεργίου στο Παρίσι και στο Μόναχο της Γερμανίας. Χειροτονήθηκε πρεσβύτερος το 1951 και έκτοτε διηκόνησε ως εφημέριος εις διαφόρους ενορίας των Η.Π.Α. Μεταξύ των ετών 1958 και 1965 υπηρέτησε ως καθηγητής στην Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού, παραιτήθηκε όμως το 1965, διαμαρτυρόμενος δια την απομάκρυνση του π. Γ. Φλωρόφσκυ από την Σχολή. Η εκλογή του για την Έδρα της Δογματικής στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης έγινε στις 12 Ιουνίου 1968, αλλά δεν διωρίζετο, διότι εκατηγορείτο ως «κομμουνιστής»! Τελικά ο διορισμός του έγινε το 1970. Το 1984, δια προσωπικούς λόγους, παρητήθη με πλήρη σύνταξη, αλλά δεν εθεωρήθη καλό να του απονεμηθεί ο τίτλος του Ομοτίμου, κάτι που έρχεται να αποκαλύψει και τις δυσλειτουργίες της θεολογικής συντροφιάς μας.

Έχει συγγράψει πλήθος μελετών, πολλές από τις οποίες είναι ακόμη ανέκδοτες και πρέπει να συνεκδοθούν εις σειράν τόμων. Τα κατάλοιπά του είναι ανάγκη να ασφαλισθούν, διότι έχουν πολλά να προσφέρουν και αποκαλύψουν. Η διδακτορική του διατριβή περί του Προπατορικού αμαρτήματος, κυριολεκτικά επαναστατική, άνοιξε νέους δρόμους στη Θεολογία μας, ακολούθησαν δε τα βιβλία του για τη Ρωμαιοσύνη, που είχαν την ίδια σημασία για τον χώρο της Ιστορίας. Και των δύο αυτών χώρων την έρευναν και κατανόηση, ανενέωσε ο π. Ιωάννης. Το έργο και η προσφορά του στην επιστήμη έχουν διερευνηθεί συστηματικά στη διδακτορική διατριβή του Andrew Sorko, Prophet of Roman Orthodoxy - The Theology of John Roamanides, Canada 1998.

Εξ ίσου όμως μεγάλη υπήρξε η συμβολή και η προσφορά του στην Εκκλησία μας με την συμμετοχή του στους Θεολογικούς Διαλόγους με Ετεροδόξους, ιδιαίτερα με τον Αγγλικανισμό αλλά και Αλλοδόξους (Ιουδαϊσμό και Ισλάμ). Το γεγονός δε, ότι μητρική του γλώσσα ήταν η Αμερικανική, του εξασφάλιζε την άνεση που χρειαζόταν, για να αναπτύσσει με κάθε ακρίβεια τις θέσεις της Εκκλησίας μας. Στο διάλογο με την Παγκόσμια Λουθηρανική Ομοσπονδία (1978 κ.ε.) είχα την ευκαιρία να τον γνωρίσω βαθύτερα, να συνδεθώ μαζί του με ισχυρά φιλία και, το κυριότερο δι’ εμέ, να γίνω πραγματικά μαθητής του, πέρα από την πολυετή και συνεχή μελέτη των έργων του. Στους διάλογους αυτούς εφαίνετο η ευρεία γνώση του στην πατερική παράδοση, αλλά και τις παραχαράξεις της, στην Ανατολή και τη Δύση, κατ’ εξοχήν δε η γνώση της Θεολογίας του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ακρογωνιαίου λίθου της ορθοδόξου παραδόσεως. Ο π. Ιωάννης υπεστήριζε την σχέση θεολογίας και αγιοπνευματικής εμπειρίας, και τους σταθμούς της πνευματικής πορείας των Αγίων: κάθαρσις-φωτισμός-θέωσις, ως προϋπόθεση των Οικουμενικών Συνόδων και της αυθεντικής αποδοχής των, κάτι που έχει χαθεί στη Δύση, αλλά και στη δυτικίζουσα δική μας θεολογική σκέψη. Η στροφή αυτή στην πατερικότητα, ως εκκλησιαστική γνησιότητα, συνέχισε και συνεπλήρωσε την ανάλογη κίνηση του π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, την πορεία του οποίου ακολούθησε στον Οικουμενικό Διάλογο, θεωρούμενος και αυτός συχνά ενοχλητικός και όχι εύκολος συνομιλητής. Κάποτε θα γραφούν αυτά όλα, για να φανεί η υπεροχικότητα του εκλιπόντος, αλλά και η αληθινή συμβολή του στη διεθνή και οικουμενική παρουσία της Ορθοδοξίας, έστω και αν συχνά έμενε μόνος...

Θεωρώντας το θεολογικό του έργο, διδακτικό, συγγραφικό και αγωνιστικό, αναγκαζόμεθα εκ των πραγμάτων να κάνουμε λόγο για εποχή προ και μετά τον Ρωμανίδη. Διότι έφερε αληθινή τομή και ρήξη με το σχολαστικό παρελθόν μας, που λειτουργούσε ως βαβυλώνιος αιχμαλωσία στη θεολογία μας. Η διατριβή του σφράγισε αποφασιστικά αυτή την αναγεννητική πορεία, σε σημείο, που και αυτοί οι για διαφόρους λόγους επικριταί ή ιδεολογικά αντίπαλοί του να προδίδουν στα γραπτά τους την επιρροή του π. Ιωάννου στη Θεολογική τους σκέψη.

Συγκεκριμένα, ο π. Ιωάννης:

α)    Επανέφερε στον ακαδημαϊκό Θεολογικό χώρο την προτεραιότητα της πατερικής εμπειρικής θεολογήσεως, παραμερίζοντας τον διανοητικό-στοχαστικό-μεταφυσικό τρόπο θεολογήσεως.

β)    Συνέδεσε την ακαδημαϊκή θεολογία με την λατρεία και την φιλοκαλική παράδοση, καταδεικνύοντας την αλληλοπεριχώρηση θεολογίας και πνευματικής ζωής και τον ποιμαντικό-θεραπευτικό χαρακτήρα της δογματικής θεολογήσεως.
γ)     Διείδε και υιοθέτησε στη θεολογική μέθοδο τον στενό σύνδεσμο δόγματος και ιστορίας και γι’ αυτό μπόρεσε να κατανοήσει, όσο λίγοι, την αλλοτρίωση και πτώση της θεολογίας στη Δυτική Ευρώπη, που επήλθε με την φραγκική κατάκτηση και αποβολή. Η καλή γνώση της ιστορίας εξ άλλου Φραγκοσύνης και Ρωμαιοσύνης (προοριζόταν για καθηγητής της Ιστορίας στο Yale) τον βοήθησε να διαπιστώσει και αναλύσει τη διαμετρική διαφορά Φράγκικου και Ρωμαίικου πολιτισμού, εισάγοντας ρωμαίικα κλειδιά στη διερεύνηση της ιστορίας και του πολιτισμού μας.

δ)     Βοήθησε έτσι την πληρέστερη έρευνα και του Ελληνισμού, έξω από τις κατασκευασμένες δυτικές θέσεις, με την ορθή -ως απόλυτα τεκμηριωμένη- χρήση των ιστορικών μας ονομάτων, της σημασίας και δυναμικής τους στην ιστορική μας πορεία.

Είναι γεγονός, ότι οι ετερόδοξοι ανεγνώριζαν περισσότερο από μας την προσωπικότητα του π. Ιωάννου και την σημασία του για την Ορθοδοξία. Εθεωρείτο ο καλύτερος ορθόδοξος ερευνητής του ι. Αυγουστίνου, που βοηθούσε και την δυτική θεολογία στην κατανόησή του, χαρακτηρίσθηκε δε «ο μεγαλύτερος σίγουρα των εν ζωή ορθοδόξων θεολόγων, του οποίου τα συγγράμματα αποτελούν κριτική μελέτη του έργου του Αυγουστίνου υπό το φως της πατερικής θεολογίας». Πρέπει δε να λεχθεί, ότι στον π. Ιωάννη οφείλεται η σπουδαία επισήμανση, ότι η διδασκαλία του Βαρλαάμ του Καλαβρού για τις θεοπτικές εμπειρίες των προφητών ως «φαινομένων φυσικών, γινομένων και απογινομένων» ανάγεται στο περί Τριάδος έργο του ι. Αυγουστίνου.

Σεβαστέ και αγαπητέ π. Ιωάννη.

Οι φίλοι, συνεργάτες και συνόμιλοί σου, σου εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας για όσα με την χάρη του Θεού μας έδωσες. Οι χιλιάδες των αμέσων ή εμμέσων μαθητών σου επίσης. Κρατούμε την θεολογική παρακαταθήκη σου ως βακτηρία στο σκοτάδι, που εξαπλώνει παντού ο υπολογισμός, η άγνοια, η αδιαφορία και το συμφέρον. Μας συνέδεσες με την πατερικότητα στο χώρο της ακαδημαϊκής θεολογίας, παραπέμποντας συνεχώς στη λατρεία και την άσκηση, όπου καλλιεργείται η αληθινή θεολογία. Σε ευχαριστούμε!

Αιωνία σου η μνήμη και καλή αντάμωση στο ουράνιο θυσιαστήριο. Συνάδελφε και Συλλειτουργέ, πεφιλημένε.

ΠΗΓΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ»
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2001
ΤΕΥΧΟΣ 20

http://www.impantokratoros.gr/romanidis.el.aspx